تولد و دوران كودكي
آية الله عبدالله جوادي آملي، در سال 1312 هجري شمسي در آمل به دنيا آمد. پدر و جدش، ميرزا ابوالحسن و ملا فتح الله از مبلغين اسلام وارادتمندان به آستان ولايت بودهاند. از ويژگيهاي جدّي وي اين بوده كه در منابر خود به ذكر احكام و مناقب اهل بيت (عليهم السلام) ميپرداخته و ظاهراً علاقة وافري به علم كلام داشته است. فرزنداني كه خدا به پدر استاد عطا ميكرده است، معمولاً بر اثر ضعف امكانات بهداشتي پزشكي يا به علل و عوامل ديگر زنده نميماندند. پيش از تولّد استاد، يكي از بستگان در عالم رؤيا ميبيند كه شخصي عصايي به دست پدر استاد ميدهد و او آن را به دست گرفت. اين رؤيا را چنين تعبير كردند كه خداوند به ميرزا ابوالحسن، پسري عطا خواهد كرد كه زنده ميماند و عصاي دست پدر خواهد شد. از اين رو، پدر و مادر نذر كردند اگر خدا به آنها پسري داد، او را به مشهد امام رضا (ع) ببرند؛ و اين گونه، استاد جوادي آملي متولّد شد.
فشار دوران پهلوي و مشكلات پدر و جدّ استاد در مسائل مادي و سياسي، باعث نشد كه از علاقة اين خانواده به روحانيّت شيعه كاسته شود و همانا، آرزوي آنان، تحصيل فرزند خود در حوزههاي علميه بود.
دوران تحصيل
آية الله جوادي آملي پس از به پايان رساندن سال ششم ابتدايي، در سال 1325 يا 1326، با پيشنهاد پدر و علاقة وافر، وارد حوزه علميه آمل شد و تا سال 1329 در آن شهر، به تحصيل پرداخت و بخشي از دروس سطح را در آنجا به پايان برد. پس از آن با تشويق استاد خود، مرحوم آقا شيخ شعباني نوري، عازم حوزه علميه مشهد مقدس شد. در بدو ورود به حوزه علميه مشهد، در يكي از مدارس به برخي از طلاب برخورد كه در كسوت روحانيت بودند، ولي نسبت به علماي بزرگ مشهد در آن روزگار، تكريمي نداشتند و تعابيرشان دربارة علما همراه با تندي و طعن بود! اين خاطره چنان براي استاد تلخ بود كه حاضر نشد در چنين حوزهاي بماند و درس بخواند. از اين رو مشهد را ترك گفت و به همراه پدر، رهسپار تهران شد تا در آن حوزة عظيم در آن روزگار و در محضر بزرگاني همچون آية حاج شيخ محمد تقي آملي، به تحصيل بپردازد. مرحوم شيخ محمد تقي آملي نيز پدر استاد را ميشناخت و طي نامهاي به مرحوم حاج محمدباقر آشتياني، متصدي مدرسه مروي، كه از بهترين مدارس آن روز بود، خواستار پذيرش استاد جوادي شد.
با ورود به مدرسه مروي و قبولي در آزمون ورودي آن، استاد به خواندن رسائل و مكاسب اشتغال يافتند. پس از آن به فراگيري كفاية الاصول پرداخت و سپس در دروس خارج استادان بنام حوزه علميه تهران شركت جست و همزمان، به فراگيري علوم عقلي نيز پرداخت. پس از حدود 5 سال تحصيل در تهران و با كسب اجازه از محضر مرحوم آية الله حاج شيخ محمد تقي آملي، در سال تحصيلي 35 ـ 1334 به حوزه علميه قم آمد تا از محضر علماي آن ديار نيز بهرههاي فراواني برگيرد. از آن سال، تا كنون وي در حوزه علميه قم حضور دارد و ضمن بهرهمندي از محضر علماي بزرگ اين حوزة مباركه، خود سر منشأ خيرات و بركات كثيري براي آن بوده است.
استادان و دوستان
استاد جوادي آملي، در دوران تحصيلي خود، با استادان بنامي، انس داشته است. پدر او معتقد بود كه درس حوزوي را بايد پيش انسان بزرگواري كه خود تزكيه شده باشد، آغاز كرد. بدين منظور، فرزند خود را براي تحصيل، نزد آيةالله فرسيو (ره) كه از دانشمندان و علماي بزرگ آمل بود، برد و او در آغازين روز درس، جمله «اول العلم معرفة الجبار» را چنان معنا كرد كه استاد خود را هنوز مرهون آن سروش غيبي ميداند.
آية الله جوادي آملي، دروس ادبيّات را نزد پدرش و حجج اسلام، عبدالله اشراقي شيخ احمدي اعتمادي و برخي ديگر خواند و بخش مهمّ شرح لمعه را نزد مرحوم آية الله شيخ عزيزالله طبرسي فرا گرفت. بخش اوامر قوانين را در محضر آية الله ضياي آملي و بقيه را از مرحوم آية الله محمد غروي آموخت در روزهاي تعطيل هم امالي شيخ صدوق را در محضر آية الله ضياء الدين آملي ميخواند.
با ورود به تهران، به مدرسة علميه مروي رفت و دروس سطح را در آنجا به پايان برد. از ويژگيهاي مدرسه مروي اين بود كه طلاب آن ميبايست در كنار فراگيري علوم، قرآن را نيز تلاوت كنند و سالي دوبار براي بازديد كتابها جلساتي تشكيل ميشد. انس با كتابخانة نيز نصيب طلاب علوم ميشد و توفيق بود تا محصلان با كتابهاي خطي و چاپي آشنا شوند. استاد جوادي آملي، دروس رسائل و مكاسب را در محضر آية الله سيد عباس فشاركي، آقاي شيخ اسماعيل جاپلقي و آقا شيخ محمد رضا محقق خواند. در بخش فلسفه نيز، شرح منظومه، طبيعيات، اشارات و بخشي از اسفار را نزد حاج شيخ ابوالحسن شعراني و مقداري از شرح منظومه و شرح اشارات و بخشي از اسفار را خدمت آية الله حاج ميرزا مهدي محي الدّين الهي قمشهاي كه عارفي بي نظير و صاحبدلي بي بديل بود فراگرفت. براي آموختن شرح فصوص ابي عربي (شرح قيصري بر فصوص) به محضر آية الله محمد حسين فاضل توني رفت و دروس خارج فقه و اصول را نزد مرحوم شيخ محمد تقي آملي آموخت، ضمن اينكه در علوم معقول نيز از ايشان بهرههاي فراوان ميبرد.
با هجرت به قم، در سال تحصيلي 35 ـ 1334 در درس بزرگان قم، از جمله آية الله العظمي بروجردي(ره) حضرتآیت الله خميني (ره)، علامه سيد محمد حسين طباطبايي(ره)، آية الله محقق داماد (ره) و آيةالله ميرزا هاشم آملي (ره) حاضر شد. وي، ويژگي بارز درس امام خميني (ره) را پرورش روح دقت و آزادگي علمي ميداند و بر حكيمانه بودن ديدگاههاي امام در دروس حوزوي تأكيد مينمايد.
استاد جوادي آملي، در حدود 25 سال از محضر علامه طباطبايي، در علوم نقلي و عقلي بهره بود و در خلوت و جلوت، انيس اين مفسر بزرگ قرآن كريم بود. از اين رو خاطرات بسياري از ايشان، در سينه دارد كه در بسياري از مصاحبهها و نوشتهها، آن را بيان داشته است.
از دوستان آية الله جوادي آملي، ميتوان از آيةالله شهيد مطهري، مرحوم حاج آقا مصطفي خميني و امام موسي صدر نام برد. او در سال 1332 در تهران، با شهيد مطهري آشنا شد كه اين دوستي تا زمان شهادت ايشان ادامه داشت.
فعالیت سیاسی
آیت الله جوادی آملی عضو مجلس خبرگان قانون اساسی و دورههای اول و دوم مجلس خبرگان رهبری بود و در بهمن ۱۳۶۷ به عنوان نماینده آیت الله روحالله خمینی برای ارائه پیام او به میخائیل گورباچف رهبر شوروی به مسکو سفر کرد. صریحترین موضعگیری سیاسی وی حمایت از نامزدی علیاکبر ناطق نوری در انتخابات ریاستجمهوری ۱۳۷۶ بود که با شکست کاندیدای مورد حمایت او همراه شد. این اتفاق در انتخابات ریاستجمهوری ۱۳۸۴ نیز تکرار و جوادی آملی در آن سال از نامزدی اکبر هاشمی رفسنجانی حمایت کرد.
انتخابات ۲۲ خرداد و حوادث پس از آن
جوادی آملی پس از اعلام نتایج انتخابات ریاست جمهوری ایران در سال ۱۳۸۸ برای محمود احمدی نژاد پیام تبریک ارسال نکرد. موضع او در این باره واکنش برخی طلاب طرفدار احمدی نژاد را در پی داشت
استعفا از امامت جمعه
جوادی آملی در نماز جمعه ۶ آذر ۱۳۸۸، کنارهگیری خود را از امامت جمعه شهر قم اعلام کردو پس از جلالالدین طاهری و محیالدین حائری شیرازی سومین امام جمعه در تاریخ جمهوری اسلامی ایران شد که از مقام خود استعفا میداد. وی کنارهگیریاش را با این جملات بیان کرد:
بنده از ادامه حضور در نماز جمعه و اقامه نماز معذورم. ائمه جمعه اگر نتوانند به مسئولیت عمل کند، نزد خداوند مسئول خواهد بود. خداوند فرموده است که اگر مردم مشکلی داشتند، به نماز پناه برده و مشکل خود را برطرف کنند. مردم صدها مشکل دارند که باید این را امام جمعه بیان کند و اگر بیان کرد و مشکل مردم رفع شد، نشانه این است که خوب بیان کرده، اما اگر مشکل مردم رفع نشد، امام جمعه نتوانسته است مطلب را خوب بیان کند. |
تحلیلگران احتمالات مختلفی را در مورد این استعفای غیرمنتظره مطرح کردند که همگی در قالب سه نوع گمانهزنی میگنجیدند: «آماده شدن برای مرجعیت»، «عود کردن بیماری قدیمی میگرن» و «بیان نوعی اعتراض سیاسی».
آثار و تالیفات
تفسیر ترتیبی قرآن
- تفسیر تسنیم (تاکنون ۲۳ جلد آن منتشر شده)
تفسیر موضوعی قرآن
- قرآن در قرآن
- توحید در قرآن
- وحی و نبوت در قرآن
- معاد در قرآن (۲ جلد)
- سیره پیامبران در قرآن (۲ جلد)
- سیره رسول اکرم در قرآن (۲ جلد)
- مبادی اخلاق در قرآن
- مراحل اخلاق در قرآن
- فطرت در قرآن
- معرفتشناسی در قرآن
- صورت وسیرت انسان در قرآن
- حیات حقیقی انسان در قرآن
- هدایت در قرآن
عترت
- ادب فنای مقربان (شرح زیارت جامعه کبیره) (۵ جلد)
- عصاره خلقت
- حماسه و عرفان
- الحماسه و العرفان
- گنجور عشق
- مراثی اهل بیت
- عید ولایت
- حکمت علوی
- ولایت علوی
- تجلی ولایت در آیه تطهیر
- قرآن در کلام امام علی «علیه السلام»
- وحدت جوامع در نهج البلاغه
- علی «علیه السلام» مظهر اسمای حسنای الهی
- دنیاشناسی و دنیاگرایی در نهج البلاغه
- شکوفایی عقل در پرتو نهضت حسینی
- ظهور ولایت در صحنه غدیر
- حیات عارفانه امام علی «علیه السلام»
- حکمت نظری و عملی در نهج البلاغه
- شمیم ولایت
- ولایت در قرآن
- نسیم اندیشه
- امام مهدی موجود موعود
فلسفه
- رحیق مختوم (شرح حکمت متعالیه) (۹ جلد)
- فلسفه صدرا
- فلسفه حقوق بشر
- تبیین براهین اثبات خدا
- علی بن موسی الرضا«علیه السلام» و الفلسفة الالهیة
- فلسفه زیارت
- حق و تکلیف در اسلام
- منزلت عقل در هندسه معرفت دینی
- شمس الوحی تبریزی (سیره علمی علامه طباطبایی)
کلام جدید
- انتظار بشر از دین
- نسبت دین و دنیا (بررسی و نقد نظریه سکولاریسم)
- دین شناسی
- شریعت در آیینه معرفت
کلام قدیم
- ولایت فقیه (ولایت فقاهت و عدالت)
فقه
- کتاب الخمس
- استفتائات
- کتاب الحج (۴ جلد)
- الوحی و النبوه
حقوق اجتماعی
- سروش هدایت (۴جلد)
- سرچشمه اندیشه (۶ جلد)
- بنیان مرصوص امام خمینی
- نسیم اندیشه (۲ جلد)
- اسلام و محیط زیست
- منبع الفکر
معارف
- صهبای حج
- جرعهای از صهبای حج
- رازهای نماز
- قرآن حکیم از منظر امام رضا(ع)
- حکمت عبادات
- قرآن حکیم از منظر امام رضا «علیه السلام»
- زن در آیینه جمال و جلال
- نزاهت قرآن از تحریف
- حکمت نظری و عملی در نهج البلاغه