امید و رحمت؛ کودی است برای درخت وجودی آدمی!

وجود آدمی نیز مانند یک درخت با اراده و ثمر بخش است، اگر سالم و بی‏ عیب باشد خرم و با نشاط است، میوه‏ها و شکوفه‏ها می‏دهد، بر سر ها سایه‏ می‏افکند، رهگذران در سایه‏اش از رنج آفتاب می‏آسایند.

اگر درختی از لحاظ ریشه و تنه سالم بوده باشد و آنگاه به واسطه بعضی‏ پیشامدها و در اثر برخی علل و عوامل خارجی میوه‏اش از بین برود و یا برگش بریزد و یا شاخه‏اش قطع شود، سرما شکوفه‏اش را بزند و یا پرندگان‏ میوه‏اش را منقار بزنند و فاسد کنند و نظیر اینها، در عین اینکه موجب‏ تأسف است باعث نگرانی نیست، چرا؟

زیرا خود درخت اگر سالم باشد بار دیگر برگ و شکوفه خواهد داد، میوه خواهد داد، از نو جوانه خواهد زد و سایه خواهد انداخت، در این گونه مواقع است که آدمی به خود حق می‏دهد که‏ خود را تسلی داده و بگوید: "سر خود درخت سلامت باشد".

وجود آدمی نیز مانند یک درخت با اراده و ثمر بخش است، اگر سالم و بی‏ عیب باشد خرم و با نشاط است، میوه‏ها و شکوفه‏ها می‏دهد، بر سر ها سایه‏ می‏افکند، رهگذران در سایه‏اش از رنج آفتاب می‏آسایند، مانند همان درخت‏ انواع حوادث و پیشامدها ممکن است داشته باشد، ممکن است کودکان به او سنگ بپراکنند.

آدمی سالها زحمت می‏کشد و رنج می‏برد و دسترنجی تهیه‏ می‏نماید، بعد در اثر حوادثی آن دسترنج از دستش می‏رود، سرمای فقر او را بی برگ و نوا می‏سازد، متاع دنیا ربوده شدن و سوختن و غرق شدن و هزاران آفت دیگر دارد، در عین اینکه این حوادث موجب تأسف است، برای یک روحیه سالم و با نشاط و امیدوار جای نگرانی نیست.

همان طوری که اگر یک بدن، جوان و سالم‏ بود وارد شدن جراحتی چندان نگرانی ندارد ولی بدن ناسالم و مبتلا به مرض قند مثلا، مدت ها وقت لازم است تا بتواند یک زخم کوچک را جبران کند.

روحیه سالم و با نشاط و امیدوار نیز چنین‏ است، هر نقصی را جبران می‏کند. مصیبت آن وقتی است که آفت به ریشه‏ درخت بخورد، اگر آفت به ریشه خورد محفوظ ماندن شاخه و میوه و برگ و شکوفه اثر ندارد. اگر خدای ناخواسته آدمی در ناحیه روح و قلب و احساسات پژمرده و افسرده باشد، ناراضی و ناخشنود باشد، به جهان بدبین‏ باشد، خودش را تک و تنها و بی غمخوار و مدد کاری ببیند، دیگر همچو شخصی نه برای خودش و نه برای دیگران مفید نخواهد بود، آنچنان زندگی با مرگ چندان تفاوتی ندارد هر چند هزاران برگ و نوا داشته باشد.

در قرآن کریم این تعبیر زیاد آمده که خسران و بدبختی آنجاست که آدمی‏ در ناحیه معنی و روح ببازد، باختن اثرات و ثمرات زندگی چندان اهمیت‏ ندارد. زندگی اگر باشد، همیشه اثرات و ثمرات دارد، ولی خدای‏ ناخواسته اگر آدمی مثلا امید و رجاء خود را ببازد و از دست بدهد اهمیت‏ فوق العاده دارد. بالاتر از آن، هنگامی است که ایمان و معرفت خود را ببازد، زیرا ایمان است که منبع امید و رجاست، ایمان است که توکل و اعتماد و امیدواری می‏آورد.

آدم با ایمان هیچوقت خودش را تک و بی مدد کار و بی غمخوار نمی‏بیند، همیشه در نماز می‏گوید: "خدایا تو را می‏پرستیم و از تو مدد می‏خواهیم".

آدم مۆمن می‏گوید: "خدایا ما به تو توکل کرده‏ایم و به سوی‏ تو بازگشت کرده‏ایم". آدم با ایمان فرضا در اثر پیشامدهای روزگار صدمات و لطماتی ببیند، چندان نگرانی ندارد.

قرآن کریم خطاب به رسول اکرم می‏فرماید: بگو من هم مانند شما بشری‏ هستم، مثل شما خواب و خوراک و احتیاجات دارم، مثل شما میل و فکر و آرزو دارم، آنچه نوع بشر باید داشته باشد من دارم، با این فرق که به من‏ وحی می‏رسد که خدای شما و معبود شما یگانه است، بنابراین هر کس که امید لقاء پروردگار خود را دارد لازم است عمل نیک انجام دهد و با خدا هیچ کس‏ را شریک نسازد.

 چتر رحمت خدا روی سر کفّار

مقدمه

یکی از راه‌های شناخت قرآن کریم و تفسیر این کتاب آسمانی،شناخت صحیح واژه‌های آن است.گاه در مورد تفسیر این واژه‌ها، در میان مفسّران اختلاف نظرهایی وجود دارد. بررسی این دیدگاه‌ها، ما را در فهم و درک بهتر این متن عظیم الهی، یاری می‌رساند. ما در این نوشتار به بررسی اختلاف دیدگاه‌های مفسّران قرآن کریم در مورد واژه‌های «رحمن» و «رحیم» می‌پردازیم. در این تحلیل و بررسی، آرای آیت اللّه خویی از یک سو و دیدگاه تفسیری علامه طباطبایی و آیت‌اللّه جوادی آملی از سوی دیگر مورد نقد و ارزیابی قرار می‌گیرد. در این بررسی می‌خواهیم بدانیم کدام یک از این دو دیدگاه با متون دینی (قرآن کریم و روایات) سازگارتر است و آیا می‌توان دیدگاه سومی را نیز مطرح کرد یا خیر؟

با این مقدمه‌ی کوتاه،به طرح مسأله می‌پردازیم:

علامه طباطبایی در مورد معنای رحمن و رحیم می‌فرماید:

کلمه «رحمان» صیغه مبالغه است که بر کثرت و بسیاری رحمت، دلالت دارد و کلمه «رحیم» بر وزن فعیل صفت مشبهه می‌باشد، که ثبات و دوام را می‌رساند،پس خدای «رحمن» به معنای خدای کثیرالرحمة، و خدای رحیم به معنای خدای دائم‌الرحمة می‌باشد. به همین دلیل مناسب با کلمه رحمت این است که دلالت کند بر رحمت کثیری که شامل حال عموم موجودات و انسان‌ها از مؤمنین و کفار می‌شود و به همین معنا در بسیاری از موارد در قرآن استعمال شده،از جمله : الرحمن علی العرش استوی؛ (طه،20/5) ،(عرش کنایه از قدرت خداست و منشأ رحمت عامه? او) و نیز فرموده: قل من کان فی الضلالة فلیمدد له الرحمن مدا؛ ( مریم،19/75)،آن کسی که در ضلالت است باید خدا او را در ضلالتش مدد رساند.و نیز آیات دیگری که کلمه رحمن در آن‌ها استفاده شده است.

هم‌چنین مناسب‌تر آن است که کلمه «رحیم» بر نعمت دائمی و رحمتِ ثابت و باقی او دلالت کند،رحمتی که تنها به مؤمنین افاضه می‌کند،چنان‌چه خدای متعال می‌فرماید: و کان بالمؤمنین رحیما؛ (احزاب،33/43) ونیز فرموده: انه بهم رؤف رحیم؛ ( توبه،9/117) و آیات دیگری که بر این معنی دلالت دارند. لذا بعضی گفته‌اند:

رحمن عام است برای مؤمن و کافر؛و رحیم خاص است به مؤمن(در دنیا و آخرت)¹

علامه در جای دیگر می‌فرمایند:

او رحمن است و روشن می‌کند بر بندگانش (مؤمن و کافر) راه رحمت عامه‌اش را از آنچه که در آن،خیر بندگان برای وجود و حیاتشان می‌باشد، یعنی این رحمت شامل همه‌ی بندگان می‌باشد چه کافر و چه مؤمن و این رحمت، وجود و حیات دادن به آن‌هاست(که در مقابل آن عدم می‌باشد) و او رحیم است. و برای بندگان مؤمن فقط، راه رحمت خاصه‌اش را روشن می‌کند که آن سعادت آخرت ایشان و دیدار با پروردگارشان می‌باشد.و خدای متعال می‌فرماید: و رحمتی وسعت کلشی فسأ کتب‌ها للذّین یتقّون؛ (اعراف،7/156) و رحمت من همه چیز را شامل می‌شود پس اختصاص می‌دهم رحمتم را بر تقوی پیش‌گان.(بخش اوّل آیه شریفه اشاره دارد به رحمت رحمانیه و بخش دوم آیه اشاره دارد به رحمت رحیمیه)²

بنابراین علامه طباطبایی معتقدند که رحمن، رحمت عامه خدای متعال است بر همه بندگان(در دنیا) که این رحمت، همان خلقت و حیات دادن به موجودات می‌باشد و رحیم، رحمت خاصه خداوند است بر مؤمنینِ فقط در دنیا و آخرت.

لذا علامه طباطبایی روایاتی را می‌پذیرند که به این معنا اشاره دارند. نظیر این روایت: الرحمن به جمیع خلقه،الرحیم بالمؤمنین خاصة ؛³

فرشتگان رحمت خدا بر در خانه های ما 

چیزى نمانده که آسمان ها از فرازشان بشکافند و [حال آنکه‏] فرشتگان به سپاس پروردگارشان تسبیح مى‏ گویند و براى کسانى که در زمین هستند، آمرزش مى‏طلبند. آگاه باش در حقیقت خدا است که آمرزنده ی مهربان است».

«الَّذِینَ یحْمِلُونَ الْعَرْشَ وَ مَنْ حَوْلَهُ یسَبِّحُونَ بحَمْدِ رَبِّهِمْ وَ یؤْمِنُونَ بِهِ وَ یستَغْفِرُونَ لِلَّذِینَ آمَنُوا رَبَّنَا وَسِعْتَ کلَّ شَىْءٍ رَحْمَةً وَ عِلْماً فَاغْفِرْ لِلَّذِینَ تَابُوا وَ اتَّبَعُوا سبِیلَک وَ قِهِمْ عَذَاب الجَْحِیمِ»(1).

سبقت رحمت الهی بر غضبش

از  منابع دینی این حقیقت استفاده می شود که رحمت خداوند متعال، بر غضبش سبقت دارد:

«یا من سبقت رحمته غضبه». خداوند سبحان، هم رحمت دارد و هم غضب؛ ولی رحمت او اسم ذاتی، کمال ذاتی و صفت ذاتی جمال حق است و غضب از اسما و صفات فعلی او است. رحمتش از ذاتش بر می خیزد و غضبش از تخلّف مخلوق متولد می شود . (2)

فرشتگان و غفران الهی

یکی از مظاهر آثار سبقت رحمت بر غضب، وجود گروهی از فرشتگان الهی است که به صورت دائم و علی الاتصال غفران الهی را برای انسان ها از خداوند طلب می کنند و این آمرزش را به آنان می رسانند. در واقع یکی دیگر از شئون ملائکه در خصوص انسان ها، طلب مغفرت و رساندن آن به انسان ها است. این گروه از ملائکه، مظاهر اسم «غفران» حق و وسایط آن هستند. به بیان دیگر، اینان به یک نظر مظاهر رحمت و به یک نظر مظاهر غفران اند؛ چرا که بر اثر این غفران، رحمت الهی را به انسان ها می رسانند، هر چند خود انسان ها از این حقیقت و یاری آگاه نباشند.

مأمور کردن گروهی از فرشتگان برای طلب و رساندن غفران الهی به انسان های واجد شرایط و قابل برای مغفرت، بیانگر این حقیقت است که نجات انسان های خاکی و رسیدن آنان به حیات طیبه، خیلی سخت است و برای نیل به آن در مسیر طاعت و عبودیت، نیاز به مدد رساندن الهی است و این دسته از ملائکه، مأمور و موظّف به این امر مهم اند. از این رو نباید به وسوسه ها و اغوائات شیطانی، در خصوص آسان بودن آخرت گوش سپرد و به سخنان مدعیان عرفان و استادی مبنی بر سهل الوصول بودن قیامت دل بست.

در دعای شب قدر پس از قسم به اسمای الهی و قرآن و...می گوییم: «ان تجعلنی من عتقائک من النار»؛ «مرا از کسانی قرار ده که از آتش جهنم رهیده و ایمن است». این زبان حال و گفتار اهل ایمان و عمل است؛ نه گفته ی کافران و مشرکان. اینکه در دعای شب عید فطر از خدا می خواهیم: «که از آتش نجاتم بده»، به دلیل شورای راه و سخت بودن وصول به حیات طیبه است. به هر روی مأموریت این گروه از فرشتگان، مدد رسانی مؤمنان برای نیل به مقصود است.

عاملی برای نزدیکی به رحمت خدا

قربان عبارت از کارهای نیکی است که انسان بوسیله آن بخواهد خود را به رحمت خداوند نزدیک کند، بنابراین عمل نیکی که انسان انجام دهد تا بدان وسیله خویشتن را به رحمت حق تعالی نزدیک سازد آن کار را قربان گویند؛ مانند فرمایش رسول اکرم(صلی الله علیه وآله) که فرمود: نماز موجب تقرب و نزدیکی هر پرهیزکار به رحمت پروردگار است.

بدیهی است که مراد از تقرب به خدای تعالی، قرابت زمانی و مکانی نیست چرا که بین خالق و مخلوق هیچگونه خویشاوندی وجود ندارد بلکه منظور آن است که از راه طاعت و انجام کارهای شایسته می تواند مشمول الطاف الهی قرار گرفته و به رحمت او نزدیک شود.

از جمله اعمالی که حجاج در روز دهم ذیحجه در سرزمین منی انجام می دهند کشتن شتر، گاو و یا گوسفند و انفاق آن به مستحقین است تا به وسیله این عمل نیک به رحمت پروردگار نزدیک شوند که آنرا قربانی گویند.

اسرار و حکمت قربانی

فدا کردن مال و انفاق آن در راه خدا از جمله اسرار و حکمتهای قربانی است.

کشتن حیوان در مراسم قربانی اشاره به کشتن نفس اماره است و مرد خداشناس با شمشیر برنده عقل و ایمان، حیوان نفس را که به طور دائم وی را به کارهای زشت وا می دارد مقتول سازد و خانه دل را از لوث نفس لئیم پاک گردانده، آنرا در راه حق و پیشگاه محبوب قربانی کند و حج اکبر نماید که اگر نفس اماره و خواهش های او کشته نشوند و آرام نگیرند هرگاه تمام نعمتها و ثروتهای دنیوی در اختیارش باشد و زمین و آسمان را ببلعد باز هم سیر نمی شود و ندای هل من مزید دارد.

در روایات می خوانیم اولین قطره خون قربانی که ریخت، خداوند گناهان صاحبش را می بخشد، اوقاتی که به خاطر تولد نوزاد یا ورود مسافر یا دفع بلا، گوسفند ذبح می شود، در روح و روان و حرکت اهل خانه شور و نشاطی پدید می آید.

به هرحال، ذبح صدها هزار گوسفند و نحر هزاران شتر، یک نوع جلوه و زیبایی بوده، مظهر روحیه ایثار دسته جمعی است که خود از شعائر الهی است.

سیر کردن گرسنه ها: یکی از اسرار قربانی سیر کردن گرسنه ها است قرآن در این باره می‌فرماید: «فکلوا منها واطعمواالقانع والمعتر» از گوشت‌هایی که قربانی می کنید هم خودتان میل نمائید، هم به قانع و معتر بدهید. قانع، فقیری است که به آنچه می گیرد، قانع است. معتر، فقیری است که علاوه بر تقاضای کمک اعتراض هم می کند.این نشان دهنده بینش وسیع اسلام است که سفارش به خود را فراموش کنید نه دیگران را و در تقسیم گوشت و اطعام، پای بند تملق یا دعا و تواضع فقیر نباشید؛ او را سیر کنید، گرچه با شنیدن زخم زبان باشد.

هدف اصلی در قربانی کردن چیست ؟

هدف اصلی در مسأله قربانی، رسیدن به مقام عالی تقوا است. قرآن در این زمینه می فرماید: این قربانیان که زائران خانه خدا به هنگام توقف در منی ذبح می کنند، گوشت یا خون آنها به خدا نمی رسد، بلکه هدف از قربانی، شکوفا شدن روح ایثار و نشان دادن میزان عشق و قرب به خدا و تقوا است.

هرگاه انسان بر سر دو راهی غریزه و وظیفه قرار گرفت و غریزه را انتخاب کرد، به سوی حیوانات گرویده بلکه از حیوانات هم پست تر شده است، چون از عقل و فکر و رهنمودهای انبیا استفاده نکرده است . اما همین که انسان در این دو راهی خطرناک وظیفه را انتخاب کرد و در خط ملائکه و پاکان قرار گرفت آنرا عید می گیرد، به عنوان غریزه گرسنگی و تشنگی انسان را به استفاده از آب و نان می کشاند، ولی وظیفه دستور می دهد که در ماه رمضان خودداری کن، کسانی که سی روز وظیفه را انتخاب کرده اند، روز عید فطر را باید عید بگیرند، زیرا وظیفه را بر غریزه ترجیح داده اند.

غریزه فرزند دوستی به ابراهیم (علیه السلام) می گوید: اسماعیل(علیه السلام) را ذبح نکن، اما وظیفه می گوید: او را ذبح نما. حضرت ابراهیم(علیه السلام) در این دو راهی، رضای خداوند و وظیفه را بر تمایلات شخصی خود و غریزه پیروز کرد، لذا باید آنرا عید بگیرد، اگر در حدیث می خوانیم: هر روز که در آن معصیت خدا نشود، عید است، به همین معنا است که در برابر جاذبه های هوای نفس در خط خدا قرار گرفته، هر گاه انسان بر خواسته همه شیطان های درونی و بیرونی پا می نهد آن روز را باید عید بگیرد .

منبع :

روزنامه کیهان

 گشوده شدن ناودانى از رحمت خدا

(محتوای سوره نحل)

وَ إِذا بُشِّرَ أَحَدُهُمْ بِالْأُنْثى‏ ظَلَّ وَجْهُهُ مُسْوَدًّا وَ هُوَ كَ ظِیمٌ (نحل-58) یَتَوارى‏ مِنَ الْقَوْمِ مِنْ سُوءِ ما بُشِّرَ بِهِ أَ یُمْسِكُهُ عَلى‏ هُونٍ أَمْ یَدُسُّهُ فِی التُّرابِ أَلا ساءَ ما یَحْكُمُونَ (نحل-59)

و هر گاه یكى از آن مشركان به دختر دارشدن بشارت داده شود، صورتش از غصّه سیاه مى‏شود، در حالى كه خشم خود را فرو مى‏برد.(نحل/58)

بخاطر بشارت تلخى كه به او داده شده، از میان مردم متوارى مى‏شود (درمانده است كه) آیا این دختر را همراه با ننگ و خفت نگاه دارد یا او را در خاك پنهان كند. بدانید كه چه بد قضاوت مى‏كنند.(نحل/59)

با تاملی در آیات می توان دریافت:

1ـ تحقیر و پست شمردنِ دختر، فكر جاهلى و خرافى است. «إِذا بُشِّرَ ... بِالْأُنْثى‏ ظَلَّ وَجْهُهُ»

2ـ با آنكه اصلِ تولد فرزند، بشارت است، امّا خرافات، بشارت را مایه ذلّت مى‏شمرد. «بُشِّرَ ... ظَلَّ وَجْهُهُ»

3ـ فرو خوردن خشم و غضبى كه همراه آن سیاه شدن و برافروخته شدن چهره باشد، ارزشى ندارد. «ظَلَّ وَجْهُهُ مُسْوَدًّا وَ هُوَ كَظِیمٌ» (آنهم خشمى كه بر اثر یك عقیده‏ى خرافى باشد)

4ـ خرافات و عقاید باطل، مایه‏ى تهدید خانواده‏هاست. «ظَلَّ وَجْهُهُ ... یَتَوارى‏ مِنَ الْقَوْمِ»

5ـ گاهى بزرگ‏ترین جنایت‏ها، زیر پوشش مقدّس‏ترین شعارها صورت مى‏گیرد. «أَ یُمْسِكُهُ عَلى‏ هُونٍ أَمْ یَدُسُّهُ فِی التُّرابِ» (به‏نام حفظ آبرو، فرزندش را زنده به گور مى‏كند)

6ـ ادیان آسمانى، عقاید خرافى را در مورد دختر و زن، محكوم مى‏كنند. «ساءَ ما یَحْكُمُونَ»

دلیل تنفر اعراب جاهل از دختر، امور زیر بوده است:

الف: دختر نقش اقتصادى و تولیدى نداشته و سربار زندگى بوده است.

ب: در جنگ كه سرنوشت قبیله به آن بوده، دختر قدرت جنگیدن و دفاع نداشته است.

ج: در جنگ‏ها، دختران به اسارت رفته و مورد تجاوز دشمن قرار مى‏گرفتند.

و اما نقش اسلام در احیاى ارزش مقام زن‏

تحقیر و در هم شكستن شخصیت زن، تنها در میان عرب جاهلى نبود، بلكه در میان اقوام دیگر و حتى شاید متمدن‏ترین ملل آن زمان نیز، زن شخصیتى‏ ناچیز داشت، و غالبا با او به صورت یك كالا و نه یك انسان رفتار مى‏شد، ولى مسلما عرب جاهلى این تحقیر را در اشكال زننده‏تر و وحشتناكترى انجام مى‏داد. تا آنجا كه اصلا نسب را به مرد مربوط مى‏دانست و مادر را تنها ظرفى براى نگاهدارى و پرورش جنین، محسوب مى‏كرد!

آنها براى زن حقى در ارث قائل نبودند و براى تعدد زوجات حد و مرزى قائل نمى‏شدند، به سادگى خوردن آب، ازدواج مى‏كردند و به آسانى آنها را طلاق مى‏دادند.

ناامیدی و امید احمقانه به خدا؛ راه‌هایی برای نفوذ شیطان

از آنجا که قرآن برای همه زمانها و همه مردم نازل شده است، به همه حالتهای اساسی انسانی توجه کرده است. حالت یأس و ناامیدی یکی از این حالات است که درباره آن باید از قرآن درس بگیریم .در اینجا می‌خواهیم آن را به عنوان یکی از راه‌های نفوذ شیطان معرفی کنیم. در ادامه می‌خوانیم که نقطه مقابل آن یعنی امید کاذب هم راه دیگری از شیطان برای نفوذ در انسانهاست.

در آن هنگام که پیری به سراغ ابراهیم علیه السلام آمده بود و همسرش هم نازا بود، فرشتگان خدا به او مژده پسری بردبار را به او دادند. او بعد از کمی صحبت با فرشتگان گفت:قَالَ وَمَن یَقْنَطُ مِن رَّحْمَةِ رَبِّهِ إِلاَّ الضَّآلُّونَ(حجر، 56) گفت: «چه كسى- جز گمراهان- از رحمت پروردگارش نومید مى‏شود؟»

با این جمله، ابراهیم علیه السلام به خدا گفت که من از رحمت تو هیچ گاه مأیوس نیستم ، هرچند درباره اموری باشد که خیلی احتمالش کم است.

ضالون و ضالین از یک ریشه هستند که معنای آن برای همه ما روشن است زیرا روزانه ده بار در نمازهای خود می گوییم: غَیرِ المَغضُوبِ عَلَیهِمْ وَلاَ الضَّالِّینَ ؛ همواره از راه گمراهان به خدا پناه می‌بریم.

با کنار گذاشتن این آیه و جمله‌ای که ابراهیم علیه السلام فرمود، روشن می‌شود که هر کس که جزو ضالین نباشد ، حتماً به رحمت خدا امید دارد؛ بنابراین ما روزانه در نمازهای خود به خدا اعلام می‌کنیم که به رحمت خدا امید داریم و هرگز از آن قطع امید نکرده‌ایم.

با این حال، رفتار عمومی انسانها به گونه دیگری است. خدا در قرآن به ما گوشزد کرده است که عموم انسانها مراقب حالت امید خود نیستند. به سبب ظاهربینی گاه به رحمت خدا امیدوارند و گاه ناامید:

وَلَئِنْ أَذَقْنَا الإِنْسَانَ مِنَّا رَحْمَةً ثُمَّ نَزَعْنَاهَا مِنْهُ إِنَّهُ لَیَئُوسٌ كَفُورٌ (هود، 9)

و اگر از جانب خود رحمتى به انسان بچشانیم، سپس آن را از وى سلب كنیم، قطعاً نومید و ناسپاس خواهد بود.

از اینجا می‌فهمیم که یأس جزو حالات احساسی شایع در میان انسانهاست و بنابراین لازم است درباره آن هرچه بیشتر بدانیم.

اگر بخواهیم در قرآن کریم به دنبال معادل معنایی ناامیدی باشیم، به دو کلمه "یأس" و "قنوط " بر می‌خوریم.

در قرآن می‌خوانیم که انسان همواره از خدا خیر را می‌خواهد و اگر شری به او برسد ناامید می‌شود: لَا یَسْأَمُ الْإِنسَانُ مِن دُعَاء الْخَیْرِ وَإِن مَّسَّهُ الشَّرُّ فَیَۆُوسٌ قَنُوطٌ (فصلت، 49)

معارفی از جزء ششم قرآن کریم

در ادامه بحثهای معرفتی و بیان معارفی از قرآن کریم در این قسمت برای انس معنایی بیشتر با کلام الهی، آیاتی از جزء ششم را مورد بحث قرار داده و معارفی از آن را با استناد به کتب معتبر تفسیری تقدیم می نماییم.

خطری که بیش از ترک عبادت آخرت انسان را تهدید می کند

وَ مَن یَسْتَنكِفْ عَنْ عِبَادَتِهِ وَ یَسْتَكْبرِْ فَسَیَحْشرُُهُمْ إِلَیْهِ جَمِیعًا(172) فَأَمَّا الَّذِینَ ءَامَنُواْ وَ عَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ فَیُوَفِّیهِمْ أُجُورَهُمْ وَ یَزِیدُهُم مِّن فَضْلِهِ  وَ أَمَّا الَّذِینَ اسْتَنكَفُواْ وَ اسْتَكْبرَُواْ فَیُعَذِّبُهُمْ عَذَابًا أَلِیمًا ... (173)

قرآن کریم می فرماید: كسانى كه از عبادت و بندگى پروردگار امتناع ورزند و این امتناع از تكبر و خودبینى آنها سرچشمه بگیرد، خداوند همه آنها را در روز رستاخیز حاضر خواهد ساخت و به هر كدام كیفر مناسب خواهد داد. در آن روز به آنها كه داراى ایمان و عمل صالح بوده‏اند پاداششان را به طور كامل خواهد داد و از فضل و رحمت خود بر آن خواهد افزود؛ ولی کسانی را كه از بندگى خدا امتناع ورزیدند و راه تكبر را پیش گرفتند به عذاب دردناكى گرفتار خواهد كرد.(1)

استنكاف یعنى امتناع و انزجار از چیزى. این حالت در مورد عبادت و بندگى خدا، گاهى ریشه در جهل و نادانى دارد و گاهى به خاطر تكبر و خودبینى و سركشى است.

علامه طباطبایی(ره) می فرماید: استنكاف به تنهایى باعث سخط الهى نمى‏شود، زیرا استنكاف دو جور ممكن است باشد، یكى از نادانى و استضعاف و دیگرى از استكبار، آن استنكافى باعث خشم و غضب الهى مى‏شود كه برخاسته از روح استكبار باشد.(2)

کفر، تمام اعمال و عبادات گذشته انسان را نابود می کند

وَ مَن یَكْفُرْ بِالْایمَانِ فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُهُ وَ هُوَ فىِ الاَْخِرَةِ مِنَ الخَْاسِرِینَ(5- مائده)

قانون قرآن این است: اگر كسى نسبت به آنچه که باید ایمان بیاورد، كفر بورزد و راه مؤمنان را رها كرده و در راه كافران قرار گیرد، اعمال او بر باد می رود و در آخرت در زمره زیانكاران خواهد بود.

«كفر به ایمان» یعنی آدمى به آنچه كه مى‏داند حق است عمل نكند؛ مانند اینكه می داند اسلام حق است ولی مشركین را دوست بدارد و با آنان اختلاط کند و نیز مانند کسی که می داند نماز و روزه و زكات و حج، جزء دین و از ارکان آنند ولی با این حال آنها را ترک کرده و به آنها عمل نکند.(3)

فرق بین کافر و فاسق

نکته دیگر اینکه «كفر به ایمان» در مورد كسى صادق است كه همواره عمل به مقتضاى ایمان خود را ترك كند و همیشه و به طور دائم بر خلاف علم خود عمل نماید از این رو كسى كه در زندگیش گاهی حق را مى‏پوشاند و بر خلاف علم و ایمانش عمل مى‏كند به چنین كسى نمى‏گویند به ایمانش كفر ورزیده؛  بلكه مى‏گویند او مرتكب فسقى شده است.(4)

در هیچ شرایطی ظلم نکنید

یَأَ ایهَُّا الَّذِینَ ءَامَنُواْ كُونُواْ قَوَّامِینَ لِلَّهِ شهَُدَاءَ بِالْقِسْطِ وَ لَا یَجْرِمَنَّكُمْ شَنََآنُ قَوْمٍ عَلىَ أَلَّا تَعْدِلُواْ  اعْدِلُواْ هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَى‏ وَ اتَّقُواْ اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ خَبِیرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ (8- مائده)

این آیه می گوید: اى اهل ایمان! براى خدا قیام كنید و شهادت عادلانه دهید. دشمنى گروهى نباید سبب شود كه عدالت را رعایت ننمایید. عدالت ورزید كه آن به تقوا نزدیكتر است و از خدا پروا داشته باشید زیرا كه خداوند به آنچه انجام مى‏دهید، آگاه است.

"شنئان" به معنای بغض و کینه ایست که همراه فاصله گرفتن باشد.(5) آیه مورد بحث در مورد شهادت دادن به ناحق علیه كسى است که در آن، شاهد به دلیل بغضى كه نسبت به مشهود علیه دارد سعی می کند تا با ضایع کردن حق او، انتقام خود را از او بگیرد.

آیه در صدد آن است که مومنین را از چنین ظلمی در شهادت باز دارد ظلمی که ممکن است در اثر وجود سابقه دشمنی بین آنها در شهادت صورت پذیرد. از این رو شهادت را مقید به قسط كرد و فرمود: باید كه شهادت شما به قسط و به حق باشد و در شهادت دادن کینه ها و غرضهاى شخصى را دخالت ندهید.(6) آنگاه به دلیل اهمیت موضوع بار دیگر روى مساله عدالت تكیه كرده و مى‏فرماید: عدالت بورزید كه به پرهیزگارى نزدیكتر است و از آنجا كه عدالت مهمترین ركن تقوا و پرهیزگارى است به عنوان تاكید اضافه مى‏كند: از خدا پروا داشته باشد؛ زیرا خداوند از تمام اعمال شما آگاه است.(7)

حکم محارب در قرآن

إِنَّمَا جَزَؤُاْ الَّذِینَ یحَُارِبُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ یَسْعَوْنَ فىِ الْأَرْضِ فَسَادًا أَن یُقَتَّلُواْ أَوْ یُصَلَّبُواْ أَوْ تُقَطَّعَ أَیْدِیهِمْ وَ أَرْجُلُهُم مِّنْ خِلَافٍ أَوْ یُنفَوْاْ مِنَ الْأَرْضِ  ذَالِكَ لَهُمْ خِزْىٌ فىِ الدُّنْیَا  وَ لَهُمْ فىِ الاَْخِرَةِ عَذَابٌ عَظِیمٌ(33)

این آیه، جزاى افراد متجاوزى را كه اسلحه به روى مسلمانان مى‏كشند و با تهدید به مرگ و حتى كشتن، اموالشان را به غارت مى‏برند با شدت هر چه تمامتر بیان مى‏كند و مى‏گوید: كیفر كسانى كه با خدا و پیامبر(ص) به جنگ بر مى‏خیزند و در روى زمین دست به فساد مى‏زنند این است كه یكى از این چهار مجازات در مورد آنها اجراء شود: نخست اینكه كشته شوند؛ دیگر اینكه به دار آویخته شوند؛ سوم اینكه دست و پاى آنها به طور مخالف (دست راست با پاى چپ) بریده شود و چهارم اینكه از سرزمینى كه در آن زندگى می کنند تبعید شوند. مگر كسانى كه پیش از دسترسى به آنها توبه و بازگشت كنند كه مشمول عفو خداوند خواهند شد.(8)

چند نکته:

1. منظور از «محارب» كسى است که با تهدید اسلحه به جان یا مال مردم تجاوز كند؛ اعم از اینكه به صورت دزدان سرگردنه‏ در بیرون شهرها چنین كارى كند و یا در داخل شهر؛ مانند افراد چاقوكشى كه حمله به جان و مال و نوامیس مردم مى‏كنند.

2. منظور از قطع دست و پا، همان مقدارى است كه در مورد سرقت بیان گردیده؛ یعنى تنها بریدن چهار انگشت از دست یا پا مى‏باشد.

3. مجازاتهاى چهارگانه فوق، متناسب با چگونگى جرم و جنایتى است كه انجام گرفته و به تشخیص دادگاه عدل اسلامی در مورد محارب اعمال می شود.

اسرائیلیات و خلقت حضرت آدم و حوا(علیهماالسلام)

در حدیثی زاره از امام صادق علیه السلام سۆال کرد: نزد ما مردمانی هستند که می‌گویند حق تعالی حوا را از دنده‌های چپ آدم آفرید. امام فرمودند: خداوند از آنچه ایشان می‌گوید منزّه است. این حرف را کسی می‌زند که معتقد است خداوند قدرت نداشت برای آدم همسری را از راهی جز استخوان وی بیافریند و این اعتقاد، راه را بر اعتراض کننده می‌گشاید که بگوید: اگر حوا از استخوان آدم آفریده شده پس آدم با برخی از اعضای خود نزدیکی کرده!!! این افراد را چه می‌شود؟ خدا میان ما و ایشان قضاوت کند»

الف) کیفیّت ظاهری آدم

1- از ابوهریره نقل شده است که پیامبر صلی الله و علیه و آله و سلم فرمودند:

«خداوند انسان را آفرید در حالیکه 60 ذراع طول داشت. آنگاه فرمود: برو بر آن دسته از فرشتگان سلام کن و سپس جواب آنان را بشنو که همان تحیّت تو و ذریّه توست. آدم رفت  وگفت: سلام علیکم. فرشتگان پاسخ دادند: «السلام علکیم و رحمة الله» و جمله‌ی اخیر یعنی «و رحمة الله» را بر آن افزودند. پس هر که داخل بهشت شود، همانند آدم طول او 60 ذراع است و پیوسته خلق پس از او تا امروز ناقص و کوتاه شده‌اند.»[1]

این روایت با مضمونی مشابه در کتاب صحیح بخاری نیز آمده است.[2]

2- از مقاتل بن سلیمان نقل شده است که:

«از ابا عبدالله علیه السلام پرسیدم: قامت آدم و حوا هنگام نزول به زمین چقدر بود؟ فرمود: ما در کتاب علی علیه السلام چنین یافتیم که خدای تعالی وقتی آدم و همسرش را به زمین هبوط داد، دوپای آدم بر کوی صفا و سر آن بالاتر از افق آسمان بود. او از بابت حرارت شدید به خداوند شکایت کرد و خداوند به جبرئیل وحی فرمود که آدم از حرارت آفتاب ناراحت است. پس جبرئیل نگاهی به او افکند و او را فشرد که در نتیجه، طول آدم 70 ذراع و طول حوا 35  ذراع شد.[3]

پیامبر و دروغ!

ابراهیم (علیه السلام) پیامبر بزرگی است که خدای متعال آن حضرت را «حنیف» خوانده است که در زبان قرآن این واژه به کسی اطلاق می شود که از آیین باطل زمان خود به سوی آیین حق تمایل کرده است.

اسرائیلیات در داستان حضرت ابراهیم (علیه السلام)

خدای متعال از آن جهت ابراهیم را به عنوان حنیف توصیف کرده که آن حضرت پرده های تقلید و تعصّب را درید و در محیط و زمانی که همگان غرق بت پرستی بودند، هرگز تسلیم بت نشد.

بر همین مبنا در اینجا به پاره ای از روایات جعلی که بسیار کوشیده اند تا چهره ای نادرست از این پیامبر عظیم و اسوه ی حسنه ارائه دهند، می پردازیم.

حدیث 1. طبری در تفسیر خود ذیل آیه ی 89 سوره ی صافات از ابوهریره نقل کرده که

رسول خدا (صلی الله علیه وآله) فرمود:

«ابراهیم دروغ نگفت مگر در سه مورد: دو موردش برای خدا بود که گفت: «إنّی سَقیمٌ» و جای دیگر که گفت «بَل فَعَلَهُ کبیرهُم هذا» بلکه بزرگشان کرده باشد! و دروغ سومش درباره ی همسرش ساره بود که گفت: این خواهر من است.

حدیث 2. تفصیل حدیث یاد شده در صحیح بخاری و صحیح مسلم و برخی دیگر از جوامع روایی اهل سنّت بدین صورت روایت شده:

«ابوهریره از رسول خدا (صلی الله علیه وآله) نقل می کند: ابراهیم دروغ نگفت مگر در سه مورد، دو مورد آن برای خدا بود که گفت «إنّی سَقیمٌ» و «بَل فَعَلَهُ کبیرهُم هذا» و دروغ سومش درباره ی همسرش ساره بود؛ آنگاه که وی به همراهی ساره که زیباترین زنان بود به کشور پادشاه زورگویی وارد شد، ابراهیم در آنجا به ساره گفت: اگر این مرد ستمگر بداند که تو همسر من هستی، تو را به زور از دست من می گیرد. اگر ارتباط تو را با من سوال کرد، بگو که من خواهر وی هستم، زیرا تو از نظر اسلام و عقیده خواهر من هستی و من در روی زمین غیر از تو و خودم مسلمانی سراغ ندارم. اتفاقاً مأموران ساره را دیدند و به پادشاه رساندند که به شهر تو زن زیبایی آمده است که نباید به جز تو زن دیگری گردد. او دستور داد تا ساره را حاضر کنند و چون خواستند او را بیاورند، ابراهیم به دعا و نماز مشغول شد و چون چشم شاه به رخسار زیبای ساره افتاد، نتوانست خودداری کند و دست به سوی ساره دراز کرد. در همان حال دستش خشک شد. به ساره گفت: از خدا بخواه دست مرا به حال خود برگرداند....»

مقایسه داستان حضرت آدم و فرزندانش در تورات و قرآن

در فصل چهارم از سفر پیدایش از تورات چنین آمده:

1- آدم همسرش حوّا را شناخت و حوّا باردار شد و قایین(1) را به دنیا آورد و - از خوشحالی- گفت: از ناحیه رب صاحب فرزند پسری شدم.

2- حوّا بار دیگر باردار شد و این بار هابیل را به دنیا آورد و هابیل کارش گوسفندداری و قایین شغلش زراعت بود.

3- بعد از ایّامی حادثه‌ای رخ داد و آن این بود که قایین از حاصل زمین چیزی را برای رب قربانی کرد.

4- و هابیل هم از گوسفندان بکر و چاق خود یک گوسفند قربانی کرد و رب به قربانی هابیل نظر کرد.

5- و اما به قایین و قربانی‌اش نظر نکرد پس قایین سخت در خشم شد و آبرویش رفت (و یا چهره‌اش در هم افتاد).

6- و پروردگار به قایین گفت: چرا خشمگین شدی و چرا چهره‌ات تغییر کرد؟

7- آیا اگر تو خوبی می‌کردی به درگاه ما بالا نمی‌آمد؟! و اگر خوبی نکنی قهراً در معرض گناه قرار می‌گیری و گناه را کمین گرفته بدان، آری در این صورت گناه مشتاق تو و در پی تو است و این تو هستی که گناه را برای خود سرنوشت ساختی.

8- قایین سر برادرش هابیل را گرم به سخن کرد و در همان حال که با هم نشسته بودند که قایین برخاست و هابیل را بکشت.

9- رب به قایین گفت: هابیل برادرت کجاست؟ گفت: نمی‌دانم و من نگهبان برادرم نبودم.

10- رب گفت: این چه کاری بود کردی؟ صدای خون برادرت از زمین به من رسید.

11- اینک تو دیگر ملعونی، تو از جنس همان زمینی هستی که دهن باز کرد برای فرو بردن خونی که به دست تو از برادرت ریخت.

12- تو چه وقت در زمین کار کردی که زمین پاداش عمل تو را که همان مواد غذایی اوست به تو ندهد؟ اینک محکومی به این که عمری به سرگردانی و فرار در زمین بگذرانی.

13- قایین به رب گفت: گناه من بزرگتر از آن است که کسی بتواند آن را حمل کند.

14- تو امروز مرا از روی زمین و از روی خودت طرد کردی تا پنهان و سرگردان زندگی کنم و در زمین فراری باشم تا هر کس مرا یافت به قتلم برساند.

15- رب به او گفت: بدین جهت هر کس قایین را بکشد هفت برابر از او انتقام گرفته می‌شود و رب برای قایین علامتی قرار داد تا هر کس او را دید به قتلش نرساند.

16- لاجرم قایین از پیش رب بیرون آمد و در سرزمین نور که ناحیه شرقی عدن است سکونت گزید ( این بود شانزده آیه که از تورات عربی و چاپ کمبریج سال 1935نقل گردید).