ســــرآغــــاز گفـتــار نام خــداست
که رحمتگر و مهـربان خلـق راست
چو لرزد زمین با تکانی سترگ برون افکنـــــد رازهــــای بزرگ
در آن روز محشـــر بگـویـد بشـــر زمین را چه آمـد بلایی به شر
زمین خلق را سازد آگه ز کـار که این است دستور پروردگـار
پراکنــده خیـــزنـــذ مردم ز گــــور ببینند اعمــــال نیک و فُجــــور
اگـــر قــدر یک ذرّه کـــار نکــــــــو بکرده ست پاداش آن، بیند او
و گـر قدر یک ذره کرده ست شر جزایش در آن روز بینــد بشـــر
آن روز که انسان تمام اعمالش را مى بیند!
همان گونه که در بیان محتواى سوره اشاره شد، آغاز این سوره، همراه است با بیان بعضى از حوادث هول انگیز و وحشتناک پایان این جهان و شروع رستاخیز.
نخست مى فرماید:« هنگامى که زمین شدیداً به لرزه در آید.»
و چنان زیر و رو شود که« بارهاى سنگینى را که در درون دارد خارج سازد.»
تعبیر به زِلْزالَها«: زلزله اش» یا اشاره به این است که: در آن روز، تمام کره زمین به لرزه در مى آید( بر خلاف زلزله هاى معمولى که همه آنها موضعى و مقطعى است.) و یا اشاره به زلزله معهود، یعنى زلزله رستاخیز است.
در این که: منظور از أَثْقال«: بارهاى سنگین» چیست؟ مفسران تفسیرهاى متعددى ذکر کرده اند:
بعضى گفته اند: منظور انسان ها هستند که با زلزله رستاخیز از درون قبرها به خارج پرتاب مى شوند، نظیر آنچه در سوره« انشقاق» آیه ۴ آمده است.
و بعضى گفته اند: گنج هاى درون خود را بیرون مى ریزد، و مایه حسرت دنیاپرستان بى خبر مى گردد.
این احتمال نیز وجود دارد: منظور بیرون فرستادن مواد سنگین و مذاب درون زمین است، که معمولاً کمى از آن به هنگام آتشفشان ها و زلزله ها بیرون مى ریزد، در پایان جهان، آنچه در درون زمین است، به دنبال آن زلزله عظیم به بیرون پرتاب مى شود.
تفسیر اول مناسب تر به نظر مى رسد، هر چند جمع میان این تفاسیر نیز بعید نیست.
به هر حال، در آن روز انسان از دیدن این صحنه بى سابقه، سخت متوحش مى شود، و مى گوید:« چه مى شود که زمین این گونه به لرزه در آمده است، و آنچه در درون داشته بیرون ریخته؟»
گر چه، بعضى« انسان» را در اینجا به خصوص انسان هاى کافر تفسیر کرده اند، که در مسأله معاد و رستاخیز شک و تردید داشته اند، ولى ظاهر این است: انسان در اینجا معنى گسترده اى دارد که همگان را شامل مى شود; زیرا تعجب از اوضاع و احوال زمین در آن روز، مخصوص به کافران نیست.
آیا این تعجب و سؤالِ ناشى از آن، مربوط به« نفخه اولى» است یا« دوم»؟
ظاهر این است: همان نفخه اولى است که نفخه پایان جهان است; زیرا زلزله عظیم در پایان جهان رخ مى دهد.
این احتمال نیز داده شده است: منظور نفخه رستاخیز، زنده شدن مردگان، و بیرون ریختن آنها از درون زمین مى باشد; زیرا آیات بعد نیز، همه مربوط به نفخه دوم است.
ولى از آنجا که در آیات قرآن، کراراً حوادث این دو نفخه با هم ذکر شده، تفسیر اول با توجه به بیان زلزله وحشتناک پایان جهان مناسب تر به نظر مى رسد، و در این صورت، منظور از« أثقال» زمین، معادن، گنج ها و مواد مذاب درون آن است.